Dit is de derde blog in de serie over de 3B’s van digitalisering: beheer, beschikbaarheid en bruikbaarheid. In de serie geeft ik meer inzicht in wat digitalisering van kunst- en erfgoedcollecties inhoudt. Deze blog gaat over de tweede B, namelijk de beschikbaarheid van een (virtuele) collectie.
Beschikbaarheid gaat over de toegankelijkheid van een digitale collectie, ook voor geïnteresseerden van buiten een organisatie. Wie kan er bij de data en informatie over de collectie? Is de beschikbare informatie leesbaar en hoe is het te doorzoeken? Het gaat niet alleen om toegang geven tot informatie, maar ook over duidelijke communicatie over hoe de informatie gevonden kan worden.
Waarom een collectie beschikbaar maken?
De maatschappelijke waarde van cultureel erfgoed en kunst is alleen te zien als het daadwerkelijk beschikbaar is. Achter slot en grendel of in de kelders van een museum heeft niemand er iets aan. Wat je van erfgoed kan leren, ontdekt je door er mee in aanraking te komen. Daarnaast kan het een bron zijn voor onderzoekers of geïnteresseerden. Of een manier om verbindingen te maken tussen instellingen in binnen- en buitenland. Door een collectie toegankelijk en vindbaar te maken is het mogelijk deze via algemene zoekmachines te doorzoeken. Er kan ook naar verwezen worden in lesmateriaal en op andere kennisplatformen. Of het kan zelfs, via linked (open) data, gebundeld worden met collecties over de hele wereld.
Maar voor de instellingen die een collectie beheren is het vooral belangrijk hoe de beschikbaarheid van de collectie bijdraagt aan het vergroten van de betrokkenheid van het publiek. Door bezoekers meer autonomie te geven over waar zij extra kennis over willen opdoen kunnen ze een band met de (digitale) collectie opbouwen. Zij maken een persoonlijke selectie van wat ze te zien krijgen.
Welke informatie beschikbaar maken?
Er is een berg data die wordt verzameld bij het registreren van een collectie. Je kunt alles toegankelijk maken, maar dat zorgt voor een zee aan informatie waarin iemand gemakkelijk kopje onder gaat. Het streven is natuurlijk om alles beschikbaar te stellen, maar dat kan en mag niet altijd. Het is goed om na te denken welke data vooral belangrijk of het meest waardevol zijn om toegankelijk te maken. Dit is afhankelijk van de behoeften van de potentiële gebruikers. Daarom is de eerste stap besluiten welke doelgroep(en) je in gedachten houdt bij het bepalen van welke gegevens je toegankelijk gaat maken en hoe.
Voor welke doelgroep informatie beschikbaar maken?
Mensen hebben een reden om een collectie digitaal te raadplegen. Door inzicht te krijgen in wie zij zijn en wat hen motiveert om de collectie digitaal te ontdekken kun je bepalen welke informatie prioriteit heeft om bruikbaar toegankelijk te maken. Plus je kunt dan met de manier waarop en waar je dit doet inspelen op deze doelgroep. In de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed staan de meest voorkomende doelgroepen benoemd en hoe ze de collectie inzetten:
- Onderwijs (educatieve uitgevers en docenten) ter ondersteuning van of als onderdeel van lesmateriaal
- Wetenschap (CLARIAH en Centres of Competence) als onderdeel van onderzoek naar onder andere cultureel erfgoed, geschiedenis en maatschappelijke ontwikkelingen.
- Creatieve industrie (CLICK, ontwikkelaars, kunstenaars, designers enz.) ter inspiratie voor projecten en input voor creatieve processen.
- Toerisme & promotie om interessante verhalen of kennis over een gebied en locatie in te zetten om aandacht en bezoek aan het gebied te vergroten.
- Individuen uit persoonlijke interesse voor kunst, cultuur, erfgoed, geschiedenis, wetenschap enzovoorts.
Waar een collectie beschikbaar maken?
Op het internet is een hoop informatie te plaatsen, maar vooral ook te vinden. Het is soms lastig aan te wijzen wat de juiste plek is op het internet om informatie aan te bieden. Zoals hierboven staat beschreven willen verschillende partijen iets anders met de collectie informatie. Wellicht zullen ze daarom niet direct naar de website van een museum of erfgoedinstelling gaan. Door de collectie ook via andere kanalen, zoals themakanalen, te presenteren kun je een groter publiek kennis laten maken met de collectie. Een onderwijzer zal bijvoorbeeld voor geschikt lesmateriaal niet direct een museum of erfgoedinstelling benaderen, maar een platform voor onderwijzers of een producent van lesmateriaal. Of een website over geologie, natuur en milieu kan baat hebben bij informatie over archeologische vondsten van een erfgoedinstelling. Het gaat dus niet alleen om het toegankelijk maken van de data, zij moeten ook vindbaar zijn.
Het kan dus interessant zijn samen te werken met organisaties die in eerste instantie geen logische partner lijken. Of gebruik te maken van middelen die gericht zijn op een andere doelgroep.
Hoe een collectie beschikbaar maken?
Als je een collectie breder vindbaar wilt maken, zijn er een aantal dingen belangrijk:
1. Identificatie van data
Zorg dat de data specifiek en duurzaam identificeerbaar zijn. Dat betekent dat ze op een meta niveau geregistreerd zijn. Dit kan bijvoorbeeld door er een unieke code aan te verbinden, zoals een Uniform Resource Identifier (URI). De bekendste is misschien wel de URL (Uniform Resource Locator) om internetpagina’s mee te kunnen identificeren.
2. Bereikbaarheid van data
Met de bereikbaarheid van data wordt bedoeld dat de digitale objecten met bijbehorende metadata zowel door mens als machine te vinden en identificeren zijn. Dus het is niet alleen een label geven aan iets, maar ook zorgen dat het leesbaar is voor (digitale) gebruikers.
3. Zoekmachinedoorzoekbaarheid van data
Een volgende stap van data bereikbaar maken is zorgen dat deze kunnen worden doorzocht via zoekmachines. Zoekmachines maken gebruik van algoritmes en automatische analyses van webcontent. Het is handig hier jouw data op af te stemmen, zodat de data gevonden kunnen worden door een groter een breder publiek.
4. Hergebruik van data
Tenslotte is de mogelijkheid om data te hergebruiken. Dat betekent dat naast dat de in de data vindbaar zijn, ze ook kunnen worden gebruikt door derden. Bijvoorbeeld via linked data. Ze kunnen dan ingezet worden voor andere doeleinden of gekoppeld worden aan andere datasets.
Meer over hoe een collectie, informatie of dataset gebruikt kan worden wordt besproken in het laatste deel van deze blogserie de 3B's van digitalisering: bruikbaarheid.
Meer weten over de 3 B's van digitaliseren?
De blogs zijn een tipje van de sluier van wat er allemaal komt kijken bij het digitaliseren van een collectie. Als je hier meer informatie over wilt of wel wat hulp bij kunt gebruiken, schroom dan niet om contact op te nemen.
